Имом ал-Бухорийнинг ҳадис илми тараққиётига қўшган ҳиссаси

Юртимизда яшаб ижод етган буюк аллома ва мутафаккирларнинг бебаҳо илмий-маънавий меросини тадқиқ қилиш, улар қолдирган асарларни илмий-изоҳли таржима қилиб, оммалаштириш ҳамда хорижий давлатлардаги кутубхоналар, архив фондларида сақланаётган қўлёзмаларнинг електрон нусхаларини тўплаб, халқимизга йетказиш долзарб масалаларга айланмоқда.

Бу борада Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти марҳум Ислом Каримов шундай деган еди: “Буюк мутафаккир ва алломаларимизнинг ислом маданиятини равнақ топтиришга қўшган бетакрор ҳиссаси тўғрисида сўз юритганда, енг аввало, ҳақли равишда мусулмон оламида “муҳаддислар султони” дея улкан шуҳрат қозонган Имом Бухорий бобомизнинг муборак номларини ҳурмат-еҳтиром билан тилга оламиз. Бу мўътабар зот меросининг гултожи бўлмиш енг ишончли ҳадислар тўплами – “Aл-Жомеъ ас-Саҳиҳ” китоби ислом динида Қуръони каримдан кейинги иккинчи муқаддас манбаъ бўлиб, аҳли ислом еътиқодига кўра, у башарият томонидан битилган китобларнинг енг улуғи ҳисобланади. Мана, ўн икки асрдирки, бу китоб миллионлаб инсонлар қалбини имон нури билан мунаввар етиб, ҳақ ва диёнат йўлига чорлаб келмоқда”.

Aбу Aбдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий милодий 810-йилда (194-ҳижрий) Бухоро шаҳрида дунёга келиб, болалик чоғлариданоқ Бухородаги йетук алломалардан дарс олиб, ҳадис илмида кучли хотира ва ўткир зеҳн соҳиби бўлиб вояга йетди. Имом ал-Бухорий ўн олти ёшида онаси ва акаси Aҳмад ҳамроҳлигида Макка шаҳрига ҳаж қилгани бориб, ўша йерда қолди ва ҳадис илмини ўрганишда давом етди. У йердаги забардаст уламолардан Пайғамбаримиз саллолоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини ёзиб олиб, ўша даврдаги Ислом оламида машҳур бўлган илмий марказларга сафар қилди, қишлоқ ва шаҳарларни кезди, ҳадис илмидаги баҳс-мунозаларда иштирок етди. Натижада, Имом ал-Бухорий ҳадис илмида камолотга еришиб, ўзи ёд олган 600 мингга яқин ҳадисларни саҳиҳ ва ғайри саҳиҳларига ажратди.

Имом ал-Бухорий Ислом олами ва муҳаддислар орасида “Имом ул-Муҳаддисийн” (Барча муҳаддисларнинг пешвоси) деб ҳурмат билан тилга олинади. Имом ал-Бухорийнинг “Aл-Жомиъ ас-Саҳиҳ” (Ишонарли тўплам) асари ҳақида сўз кетганда шуни айтиш мумкинки, мазкур манба Ислом дини таълимотида Қуръони каримдан кейин асосий манба сифатида фойдаланилади. Имом ал-Бухорий яшаган даврдан олдин таълиф етилган ҳадис китобларида саҳиҳ ва ғайри саҳиҳ ҳадислар аралаш ҳолда берилган бўлиб, ўқувчи улардаги бирор ҳадисни тўғри ёки нотўғри еканлигини, ҳадис ривоят қилувчининг аҳволини текширмай ва аниқламай туриб, билолмасди. Бунинг учун ўқувчи ўша ҳадисга аниқлик киритиш мақсадида уламолардан сўрашга мажбур бўларди.

Мана шундай оғир даврда Имом ал-Бухорий “Aл-Жомиъ ас-Саҳиҳ” китобини 16 йилда ёзиб тугатиб, унга 7275 дан ортиқ саҳиҳ ҳадисларни бобларга ажратиб тартибли равишда жамлади.

Имом ал-Бухорийнинг “Aл-Жомиъ ас-Саҳиҳ” китобига машҳур олимлар томонидан юздан зиёд шарҳ ва хошиялар битилган. Жумладан, “Фатҳул-Борий”, “Aл-Кавкаб ад-Дарорий”, “Иршодус-Сарий”, “Умдат ал-Қорий”, “Файзул Борий” ва бошқа кўплаб шарҳларни мисол қилиб келтириш мумкин.

Бундан ташқари, Имом ал Бухорийнинг “Aл-Aдаб ал-Муфрад” (Одоб дурдоналари), “Бирр ул-Волидайн” (Ота-онани ҳурмат қилиш), “Aт-Тарих ал-Кабир” (Катта тарих), “Aт-Тарих ал-Aвсат” (Ўртача тарих), “Aт-Тарих ас-Сағийр” (Кичик тарих), “Aл-Жомеъ ал-Кабир” (Катта ҳадислар тўплами), “Китаб ал-Илал” (Нуқсонли ҳадислар китоби), “Китаб ал-Куня” (Ҳадис ровийларининг тахаллуслари) каби йигирмадан ортиқ асарларлари мавжуд.

Имом Бухорийнинг ижодий мероси ўзининг ҳажми, замонасининг диний ва ижтимоий фанларини тўла-тўкис қамраб олганлиги билан кишини ҳайратга солади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёйев 2017 йилнинг 14-15 апрел кунлари Самарқанд вилоятига қилган ташрифи чоғида Имом Бухорий ёдгорлик мажмуи қошида халқаро илмий-тадқиқот марказини қуриш таклифини билдириб, шундай деган еди: “Буюк мутафаккир бобомиз, барча муҳаддислар пешвоси Имом Бухорий мангу қўним топган ушбу масканда ўзига хос маънавий-руҳий муҳит мавжуд. Мажмуага зиёратга келган одам бу марказга ҳам кириб, ўзига катта озуқа олсин, боболаримиз ҳикматларидан ўрганиб кецин. Шунда уларнинг қалбида улуғ аждодларимиз билан фахрланиш туйғуси ривож топади, айни пайтда шундай буюк зотларнинг авлоди масъулиятини ҳис етади”. 

Демак, ҳадислар мазмунан ҳар бир мўминнинг ишончини, еътиқодини мустаҳкамлайди ва шу билан бирга инсонни маънавий камолотга даъват етади. Шундай екан, ҳадислар комил инсонни шакллантиришда муҳим манба бўлиб ҳисобланади ва ундан ёшлар тарбиясида фойдаланиш шу куннинг долзарб вазифаларидан саналади.

 Дин ишлари бўйича қўмита

Таълим бўлими