Дангасалик мўминга ёд иллат

   Дангасалик кишини айнитади, пароканда қилади. Бу нафақат жисмоний, балки руҳий ҳолатга ҳам алоқадордир. Дангасалик руҳий ҳолат даражасида фаолиятни чекловчи ҳаракатларни келтириб чиқаради. Кишининг мияси биринчи ўринда унинг хавфсизлигини сақлашга шай турган ҳолатда бўлади. Мия енг безарар ҳаракатлар – ҳаракацизлик деб ҳисоблашда нафснинг содиқ дўстидир. Ўсмирлар ва қариялар учун дангасаликка қарши туриш қийинроқ. Чунки ҳар иккала авлодда ҳам ўзига ишончсизлик улкан даражада бўлиб, натижада ўз-ўзини ҳимоя қилиш мақсадида бекорчиликда қотиб қолиш вазияти келиб чиқади. Доимий иш билан банд бўлган одам ўзини «Бўш вақтим бўлганда руҳий тарбия билан шуғулланаман», дея овунтириб юради. Диний соҳада қилишни хоҳлаган нарсаларнинг кўпи «вақт бор бўлганда»га сурилади. Одатда «вақт бор бўлганда»га бажарилиши шарт бўлган фарз амаллар ҳам кириб кетади. «Кейин… қачондир… ҳозир жуда бандман!» – миллионлаб инсонлар шу йўсинда яшайдилар. Хўш, ана ўша «кейин» келганда-чи? Бир еслаб кўринг: бетоб бўлиб қолдингиз, вақтингиз ғич-ғич. Таътилдасиз, ўттиз кун бахтиёр бекорчилик! Сизни ишдан бўшатишди, бошқа ишга жойлашгунингизга қадар вақтингиз бемалол. Хуллас, вақт бор! Уни нимага сарфлайсиз? «Кейин»га қолдирган ишларгами? Ёки диний адабиёт ўқийсизми? Қазо намозлар ўқиб ҳамда рўзаларни тутишга ишлатасизми? Қуръон ёдлайсизми? Ё жуссангизни иссиққина, шамол урмайдиган йерга жойлаштириб, чарчаганингизни, дам олишга муҳтожлигингизни баҳона қиласизми? «Кейинроқ… дам олиб бўлганимда», дейсизми?! Руҳий тарбия фақатгина вақт талаб қиладиган иш емас. Масалан, зикр – уни бошқа ишлар билан ҳам қилса бўладиган енг оддий руҳий меҳнатдир. Зикрни йўлда кетаётиб, овқат маҳалида, кутиш вақтида қилиш мумкин. Шунингдек, салавотлар ва дуолар ҳам шулар қаторидадир. Дангасалик, бепарволик ва бехафсалалик каби иллатларга олиб борувчи энг буюк воситалардандир. Масулиятдан ўзини олиб қочиш, бўйинга (гарданга) олмаслик ва уни хис қилмаслик бу, мажбурият ва вазифаларни бажариш ҳамда амалга ошириш йўлида дангасаликка олиб келади. Шунингдек, масулият деганда фақатгина муайян кишиларни вазифаси деган хатарли тушунчага бориб қолинади. Ваҳоланки инсон унга берилган ҳар бир неъматга нисбатан масул яъни жавобгардир. Албатта, қулоқ, кўз ва дил — ана ўшалар, масъулдирлар. (Исро 36) Бир маънода ҳисоб-китоблидир. Аллоҳ таоло инсониятни амонатдорликка жавобгар қилиб қўйди. Бу борада Қуръони карима шундай дейилади: Албатта, Биз бу омонатни осмонларга, ерга ва тоғларга таклиф қилдик. Бас, улар уни кўтаришдан бош тортдилар ва ундан қўрқдилар. Уни инсон кўтарди. Дарҳақиқат, у ўта золим ва ўта жоҳилдир. (Аҳзоб 72) Дангасалик ­– баданнинг қурби етиб, қалбни рағбат қилмаслигидир. Ожизлик – баданнинг қурби етмасдан, қалбни рағбат қилишидир. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дангасаликдан паноҳ сўраб ушбу дуони ўқиганлар: “Аллоҳим, Сенинг номинг билан ожизликдан, дангасаликдан, қўрқоқликдан, мункиллаб қария бўлишдан, бахилликдан, қабр азобидан, тириклик ва ўлим фитнасидан паноҳ тилайман”. Aбу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кучли мўмин, Aллоҳ таолога кучсиз мўминдан суюклироқдир”, дедилар (Имом Муслим ривояти). Ушбу ҳадисда дангаса, ғайрациз, заиф мўминдан кўра, жисми бақувват, ҳаракатчан, ибодатда ғайратли мўмин Aллоҳ таолога бандалари ичида севимли еканлиги маълум бўлмоқда. Шу билан бир қаторда, кучли мўминдан мурод – куч-қувватини бекорчи, ўзига ва динига фойда бермайдган ишлар билан машғул бўлмасдан балки, ўзига ва ўзгаларга манфаат берувчи ишлар билан машғул бўлишига ҳам ишорадир. Шундай екан кучли мўмин вақтини қадрлаб, ундан тўғри фойдаланишда ҳарис бўлади. Мисол учун, Aбдуллоҳ бин Aмр розияллоҳу анҳуга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалам: “Ҳар бир ойда уч кун рўза тутиш билан кифоялангин”, дедилар. Aбдуллоҳ: “Ё Aллоҳнинг Расули, мен қувватлироқман”, дедилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалам унга Довуд алайҳиссаломнинг тутган (кунора) рўзаларига далолат қилиб, зиёда қилиб бердилар. Ҳадиси қудусийда бундай дейилади: “Бандам унга яхши кўрганим фарз қилган ишларимни қилиш билан менга яқинлашади. Сўнг бандам нафл амалларни қилиш билан яқинлашишда давом етади. Ҳатто мен уни яхши кўраман. Aгар мен уни яхши кўрсам, унинг ешитадиган қулоғига, кўрадиган кўзига ва ушлайдиган қўлига айланаман. Aгар бандам мендан сўраса, албатта, унга сўраган нарсасини бераман, агар паноҳ сўраса, уни паноҳимда асрайман” (Имом Бухорий ривояти). Демак, ушбу ҳадиси қудусийда ҳам барча фарз ва нафл бўлган ибодатларни бажаришда фаол бўлган бандани Aллоҳ севиши ҳамда у билан доимо бирга бўлиши маълум бўлади. Aллоҳ таоло барчамизни Ўзининг розилиги, дин хизмати ва мўмин-мусулмонлар манфаати йўлида серғайрат бўлувчи севимли бандаларидан қилсин.